MPSC म्हणजे काय? | MPSC Exam Information In Marathi

Table Of Contents

MPSC म्हणजे काय? | MPSC Exam Information in Marathi
मी MPSC राज्यसेवा परीक्षा देण्यास पात्र आहे काय?
MPSC राज्यसेवा परीक्षेचे स्वरूप काय असते?
परीक्षेसाठी अर्ज करण्याची पद्धत
परीक्षेच्या अनुप्रयोगाबद्दल लक्षात ठेवण्याच्या गोष्टी
MPSC राज्यसेवा परीक्षेची तयारी कशी करावी?
MPSC राज्यसेवा परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यावर कोणत्या पदांसाठी पात्रता निर्माण होते?

MPSC म्हणजे काय? | MPSC Exam Information in Marathi

MPSC म्हणजेच Maharashtra Public Service Commission किंवा महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग, हे महाराष्ट्र शासनाच्या अखत्यारीतल्या सेवा आणि पदांसाठी परीक्षा आयोजित करून योग्य उमेदवारांची निवड करण्याचं काम करणारे आयोग आहे.

शासनाचे अनेक पैलू ची सुरळीत अंमलबजावणी करता, अनेक योग्य अधिकाऱ्यांची गरज असते, अश्या उमेदवारांची निवड करण्यासाठी, महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग अनेक परीक्षा आयोजित करतात.

महाराष्ट्र लोकसेवा आयोगाचा जन्म भारतीय संविधानाच्या अनुच्छेद ३१५ अन्वये झाला होता आणि या आयोगाच्या आधारे उपजिल्हाधिकारी, पोलीस-उपअधीक्षक, तहसीलदार, नायब-तहसीलदार, गट-विकास अधिकारी, मुख्याधिकारी इत्यादी पदे भरली जातात.

राज्य सरकारच्या पातळीवर घेतल्या जाणार्या राज्यसेवा परीक्षांच्या माध्यमातून गट अ आणि गट ब या दोन्ही पातळीचे अधिकारी निवडल्या जातात.

आता एक नजर टाकूया गट अ आणि गट ब मधील पदांकडे.

गट अ –

उपजिल्हाधिकारी
पोलिस उपअधीक्षक (डीवायएसपी)
सहायक पोलिस आयुक्त (एसीपी)
उपनिबंधक सहकारी संस्था
उपमुख्य कार्यकारी अधिकारी
गट विकास अधिकारी (बीडीओ)
तहसीलदार
डेस्क अधिकारी
सहाय्यक प्रादेशिक परिवहन अधिकारी (आरटीओ)
एम.एफ.ए.एस. (महाराष्ट्र वित्त व लेखा सेवा)
मुख्य अधिकारी (नगरपालिका) (I व II)
विक्री कर सहाय्यक आयुक्त
मंत्रालय विभाग अधिकारी

गट ब –

तालुका निरीक्षक भूमि अभिलेख (टीआयएलआर)
नायब तहसीलदार

MPSC तर्फे घेण्यात आलेल्या इतर परीक्षांमध्ये वर्ग सी सेवा, अभियांत्रिकी सेवा, कृषी सेवा, न्यायिक सेवा इत्यादी चा समावेश आहे.

मी MPSC राज्यसेवा परीक्षा देण्यास पात्र आहे काय?

MPSC राज्यसेवा देऊ बघणाऱ्या उमेदवाराने, शक्य तितक्या लवकर तयारी सुरु करणे चांगले, काही उमेदवार १२वि पासूनच अभ्यासला सुरवात करतात.

असे असले तरीही, परीक्षेस पात्र उमेदवार वयाचे १९ वर्ष पूर्ण केलेले पदवीधर असावे.

उमेदवार पदवीच्या शेवटच्या वर्षी एमपीएससी परीक्षेस पात्र होण्यासाठी उमेदवार –

भारतीय नागरिक असावा लागतो,
तसेच, १९ वर्षं पूर्ण असावा लागतो,
कोणत्याही शाखेचे पदवीधर उमेदवार म्हणून ‘राज्य सेवा परीक्षा‘ देण्यास पात्र असतो.

वयाची मर्यादा

खुल्या गटातल्या उमेदवारांना वय वर्षे ३८ पर्यंत ही परीक्षा देण्याची मुभा आहे आणि राखीव गटातल्या उमेदवारांना वय वर्षे ४३ पर्यंत ही परीक्षा देण्याची मुभा आहे.

मागासवर्गीय, माजी सैनिक, पात्र खेळाडू आणि अपंग व्यक्तींसाठी राज्यसेवेसाठी वयाची मर्यादा खाली नमूद केल्या आहेत,

मागासवर्गीय उमेदवारासाठी वयाची मर्यादा – किमान – १९
मागासवर्गीय उमेदवारासाठी वयाची मर्यादा – कमाल – ४३
माजी सैनिक उमेदवारांसाठी किमान वयोमर्यादा – १९
माजी सैनिकांसाठी (सामान्य श्रेणी) कमाल वयोमर्यादा – ४३;
माजी सैनिकांसाठी (मागासवर्गीय) कमाल वयोमर्यादा – ४८
राज्यसेवेसाठी खेळाडू उमेदवारांसाठी किमान वयोमर्यादा – १९
सामान्य श्रेणीचे उमेदवार आणि मागासवर्गीय उमेदवारांसाठी कमाल वयोमर्यादा – ४३
एमपीएससीसाठी अपंग व्यक्ती किमान वयोमर्यादा – १९
एमपीएससीसाठी अपंग व्यक्ती कमाल वय मर्यादा – ४५

वयोमर्यादेत असलेले उमेदवार कितीही वेळा ह्या परीक्षेला सामोरे जाऊ शकता पण त्यासाठी उमेदवाराला महाराष्ट्रातल्या अधिवासाचे प्रमाणपत्र (डोमिसाईल सर्टिफिकेट) मिळवणे गरजेचे असते.

शैक्षणिक पात्रता

राज्यसेवा परीक्षेची शैक्षणिक पात्रता निम्नलिखित आहे,

मराठी भाषेवर प्रभूत्व
मान्यताप्राप्त विद्यापीठाची पदवी किंवा समकक्ष पात्रता.

शारीरिक पात्रता

राज्यसेवेपैकी काही पदांच्या पात्रतेच्या आवश्यकतांमध्ये शारीरिक स्वास्थ्य आणि मोजमापांचा देखील उल्लेख केला आहे.

पोलिस अधीक्षक किंवा परिवहन खात्याशी संबंधित पदांसाठी साठी विशिष्ट शारीरिक पात्रतेचे निकष आहेत.

डीवायएसपी पदासाठी किमान उंची

पुरुष उमेदवारांसाठी १६५ सेमी
आणि महिला उमेदवारांसाठी १५७ सेमी आहे.

MPSC राज्यसेवा परीक्षेचे स्वरूप काय असते?

MPSC राज्यसेवा परीक्षा तीन टप्प्यांमध्ये आयोजित केल्या जाते.

पहिला टप्पा – पूर्व परीक्षा
दुसरा टप्पा – मुख्य परीक्षा आणि
तिसरा टप्पा – मुलाखत

उमेदवाराला प्रत्येक टप्प्यासाठी पात्र होण्यासाठी पहिल्या टप्प्याला पास करणे गरजेचं असणार आहे, म्हणजेच, जो उमेदवार प्रीलिम म्हणजेच पूर्व परीक्षा क्लिअर करतो, तोच मुख्य परीक्षेस पात्र ठरतो आणि त्याच पद्धतीने अंतिम टप्प्यात म्हणजे मुलाखतीची पात्रता ठरते.

आता या तीन टप्प्यांकडे एक दीर्घ नजर टाकूया.

पहिला टप्पा – पूर्व परीक्षा:

पूर्व परीक्षा एकूण ४०० गुणांची असते आणि त्यात २०० गुणांच्या दोन भागांचा समावेश असतो.

पहिला पेपर

पहिला पेपर दोन तासांच्या अवधी सोबत, २०० गुणांचा असून चालू घडामोडीं, भारताचा इतिहास, भूगोल, अर्थशास्त्र, पर्यावरण आणि सामान्य ज्ञान ह्या विषयांवर आधारित प्रश्न असतात. पहिल्या भागात १०० प्रश्न असतात.

पेपर १ अभ्यासक्रम (२०० गुण)

महाराष्ट्र, भारत आणि जागतिक भूगोल –
- शारीरिक, सामाजिक, महाराष्ट्र, भारत आणि जगाचा आर्थिक भूगोल.
भारताचा इतिहास (महाराष्ट्राच्या विशेष संदर्भात) आणि भारतीय राष्ट्रीय चळवळ.
महाराष्ट्र आणि भारत –
- राज्य आणि राज्य व्यवस्था – राज्यघटना, राजकीय व्यवस्था, पंचायती राज, शहरी शासन, सार्वजनिक धोरण, अधिकारांचा मुद्दा इ.
पर्यावरणीय पर्यावरणीय विज्ञान, जैवविविधता आणि हवामान बदलावरील सामान्य समस्या – ज्यासाठी विषय विशेषतेची आवश्यकता नाही.
राज्य, राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय महत्त्व असलेल्या सद्य घटना.
आर्थिक आणि सामाजिक विकास –
- टिकाऊ विकास, गरीबी, समावेश, लोकसंख्याशास्त्र, सामाजिक क्षेत्रातील उपक्रम इ.
- सामान्य विज्ञान

दुसरा पेपर

पेपर दुसरा, हा देखील दोन तासांच्या अवधीसोबत २०० गुंणांसाठी असतो आणि प्रामुख्याने तर्कशक्ती, अंकगणित, मराठी आणि इंग्रजी भाषेच्या व्याकरणावर आधारित प्रश्नाचा समावेश असतो. दुसरा भाग २०० गुणांचा असून ८० प्रश्नाचा असतो.

प्रत्येक चुकीच्या उत्तरासाठी उमेदवाराला त्या प्रश्नाला वाटलेल्या गुणांपैकी 1/4 गुण दंड आकारला जाईल आणि दुसऱ्या भागात विचारल्या जाणाऱ्या निर्णय क्षमतेबाबत च्या प्रश्नासंबंधित कुठलेही नकारात्मक गुण जोडल्या गेले नाहीत.

पेपर -२ अभ्यासक्रम (२०० गुण)

आकलन
तर्क आणि विश्लेषणात्मक क्षमता
निर्णय घेणे आणि समस्या सोडवणे
सामान्य मानसिक क्षमता
संवाद कौशल्यासह परस्पर वैयक्तिक कौशल्ये
मूलभूत संख्या (संख्या आणि त्यांचे संबंध, विशालतेचे ऑर्डर इ.)
मराठी आणि इंग्रजी भाषा आकलन कौशल्ये

दुसरा टप्पा – मुख्य परीक्षा

कमीतकमी कट ऑफ गुण मिळवणाऱ्या उमेदवारांनाच मुख्य परीक्षेचे प्रवेश पात्र देण्यात येते.

एमपीएससी मुख्य परीक्षेचे चे एकूण 6 पेपर्स असणार आहेत.

9 जुलै 2020 पासून महाराष्ट्र लोक सेवा आयोगाच्या मुख्य परीक्षेत, सामान्य अध्ययनाच्या अभ्यासक्रमात बदल करण्यात आला आहे. मुख्य परीक्षेत सहा अनिवार्य पेपर असतात.

पेपर १ आणि पेपर २ ही भाषाविषयक पेपर्स असताना पेपर्स ३, ४, ५ आणि ६, हे सामान्य अध्ययनावर आधारित आहे.

राज्यसेवा परीक्षेत, उमेदवारांची खरी कसोटी पणाला लागते ती परीक्षेच्या दुसऱ्या टप्प्यात म्हणजे मुख्य परीक्षेत.

८०० गुणांच्या या परीक्षेत, १५० गुणाचे चार तर १०० गुणांचे दोन पेपर असतात.

पेपर १ – मराठी आणि इंग्लिश (निबंध, भाषांतरण आणि सारांश लेखन) – १०० गुण
पेपर २ – मराठी आणि इंग्लिश (व्याकरण आणि आकलन. ) – १०० गुण
पेपर ३ – सामान्य अध्ययन १ (इतिहास, भूगोल आणि शेती-उद्दीष्ट)- १५० गुण
पेपर ४ – सामान्य अध्ययन २ (भारतीय लोकशाही आणि कायदे-उद्दीष्ट) – १५० गुण
पेपर ५ – सामान्य अध्ययन ३ (मानव संसाधन विकास आणि मानवी हक्क-उद्दीष्ट) – १५० गुण
पेपर ६ – सामान्य अध्ययन ४ (विज्ञान आणि तंत्रज्ञान, अर्थव्यवस्था-उद्दीष्ट) – १५० गुण

तिसरा टप्पा:

मुख्य परीक्षेत पात्र ठरणाऱ्या उमेदवारांना मुलाखतीसाठी बोलावण्यात येते.

या फेरीमध्ये, महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग बोर्डाचे एक पॅनेल प्रशासकीय कारकीर्दीसाठी योग्य असलेल्या उमेदवाराचे वैयक्तिक चर्चेद्वारे मूल्यांकन करते.

हे व्यक्तिमत्त्व चाचणीसारखेच असते जेथे ज्ञाना व्यतिरिक्त, योग्यता, मनाची उपस्थिती, संप्रेषण कौशल्ये इत्यादीसारख्या उमेदवाराच्या गुणांचे मूल्यांकन केले जाते.

परीक्षेसाठी अर्ज करण्याची पद्धत

चरण 1: एमपीएससी अधिकृत संकेतस्थळ www.mpsc.gov.in वर भेट द्या.

चरण २: पुढील अधिसूचना शोधा आणि त्यावर क्लिक करा.

चरण 3: त्याद्वारे पुढे जा आणि पात्रतेची आवश्यकता तपासा.

चरण 4: आपण नवीन वापरकर्ता असल्यास नोंदणी करा किंवा अन्यथा आपली आयडी आणि पासवर्ड चा वापर करून लॉग इन करा.

चरण 5: आपल्या तपशिलासह फॉर्म सबमिट करा आणि अर्ज फी भरा.

परीक्षेच्या अनुप्रयोगाबद्दल लक्षात ठेवण्याच्या गोष्टी

एमपीएससीसाठी अर्ज फी महाराष्ट्रातील एससी / एसटी / ओबीसी / पीडब्ल्यूडी उमेदवारांसाठी आयएनआर रुपये ३२४ आणि इतर उमेदवारांसाठी रुपये ५२४ ठरविले आहे.
विद्यार्थ्यांनी दिलेला ईमेल आयडी व संपर्क क्रमांक योग्य व सक्रिय असावा.
भरलेल्या सर्व माहिती विद्यार्थ्यांच्या ज्ञानासाठी सत्य आणि योग्य असणे आवश्यक आहे.
एमपीएससी नोंदणी आणि अर्जाच्या वेळी देण्यात आलेल्या तपशीलांमधील कोणत्याही करून घेणार नसल्याने, पहिल्यांदा संपूर्ण लक्ष एकाग्र करून अर्ज भरावा.
प्रवेश पत्र, परीक्षा आणि इतर तपशील यांच्या बाबत माहिती अद्ययावत राहण्यासाठी उमेदवारांनी नियमित रित्या अधिकृत संकेतस्थळा भेट देत राहावी.
उमेदवारांकडे मूळ मार्कशीट्स आणि प्रमाणपत्रांची छायाप्रत असणे आवश्यक आहे.

MPSC राज्यसेवा परीक्षेची तयारी कशी करावी?

एमपीएससी राज्यसेवेच्या परीक्षेचे स्वरूप, उमेदवारांच्या संपूर्ण व्यक्तिमत्त्वाची चाचणी करण्याच्या हेतूने योजले गेले आहे म्हणूनच या परीक्षेची तयारी करताना देखील अष्टपैलू दृष्टीकोन ठेवणे आवश्यक आहे.

बदलत्या वेळेसोबत, अभ्यास पद्धतीत देखील बराच बदल घडून आला आहे.

राज्यसेवा परीक्षेची तयारी करणाऱ्या उमेदवारांना मोठमोठ्या वाचनालयांची, शिकवणीवर्गांची गरज भासणे सामान्य बाब होती, गेल्या काही वर्षात ह्या मोठमोठ्या आणि महागड्या संसाधनाची जागा एका स्मार्टफोन ने घेतली आहे.

इंटरनेट च्या वाढत्या वापरा सोबत आणि तंत्रज्ञानाच्या प्रवेशयोग्यते आणि सुलभते मुळे प्रशिक्षण सोपे झाले आहे.

आपणही एमपीएससी परीक्षा ला हजेरी लावणार असाल तर अभ्यास सुरु करण्या करण्यापूर्वी काही गोष्टी समजून घेणे महत्वाचे आहे.

१. अभ्यासक्रम – आपली तयारी सुरू करण्यापूर्वी, परीक्षेच्या अभ्यासक्रमाचा संपूर्ण अभ्यास करा, गरज भासल्यास अभ्यासक्रमाची एक प्रत आपण आपल्या, मोबाइल किंवा अभ्यासाच्या डेस्क वर देखील ठेऊ शकता. ह्या पद्धतीने पुढील रोडमॅप तयार करण्यास मदत होते.

२. परीक्षा नमुना – प्रत्येक परीक्षेत एक वेगळा पॅटर्न असतो. तथापि, तयारीच्या टप्प्यात जाण्यापूर्वी परीक्षेचा नमुना समजून घेणे आवश्यक तसेच महत्वाचे ठरते. अभ्यासासाठी आवश्यक असणारे विषय आणि प्रत्येक विभागात गुणांचे वितरण जाणून घेण्यास परीक्षेचा नमुना गरजेचा ठरतो.

एमपीएससी राज्यसेवेच्या तयारीसाठी खालीलपैकी संसाधने महत्वपूर्ण ठरतात,

मराठीत एमपीएससी परीक्षा पुस्तके (राज्य मंडळ द्वारे प्रकाशित आणि संदर्भ पुस्तके)
इंग्रजी भाषेत असणारे पुस्तके
चालू घडामोडी च्या माहितीचे साधनं
- दि हिंदू वृत्तपत्र
- योजना मासिका
- एन सी आर टी द्वारे प्रकाशित पुस्तके आणि नोट्स

एमपीएससी राज्य सेवा परीक्षेच्या चालू घडामोडी ची तयारी राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय महत्त्वाच्या घटनांबरोबरच महाराष्ट्र राज्या संदर्भातील महत्त्वाच्या घटनांवरही लक्ष केंद्रित करणे महत्वाचे ठरते. आणि, असे असतांना तंत्रज्ञांच्या वाढत्या वापरासोबत ह्या विषयाचे अध्ययन करतांना अत्याधिक संसाधने इंटरनेट च्या माध्यमांनी मिळवल्या जाऊ शकतात.

जसे,

प्रेस माहिती ब्युरो (पीआयबी) द्वारे प्रसारित माहीती, अधिकृत संकेतस्थळ आणि सोशल मीडिया माध्यमांवर मिळवल्या जाऊ शकते.
योजना मासिक, दि हिंदू वृत्तपत्र आणि राज्यसभा TV वर प्रसारित माहिती देखील अधिकृत संकेतस्थळ आणि सोशल मीडिया माध्यमांद्वारे मिळवल्या जाऊ शकते.

एमपीएससी राज्यसेवा परीक्षेची तयारी करतांना, कायदा व सुव्यवस्था, संविधान, शासन, इतिहास, भूगोल आणि संबंधित विषयांचा अभ्यास करतांना, ऑनलाईन पद्धतीने अभ्यास करणे सोपे तसेच खिश्याला परवडणारे देखील ठरते.

अनेक संस्था, आपल्या संकेतस्थळावर ह्या विषयी माहिती मोफत उपलब्ध करून देतात तसेच अनेकांचे ऑनलाईन पद्धतीने घेतल्या जाणारे शिकवणी वर्ग देखील उमेदवारांना आवाक्यात असणारे तसेच त्यांच्या व्यस्तता आणि उपलब्धतेनुसार त्यांना शिकण्याची, अभ्यास करण्याची मुभा मिळवून देण्यास कारगार ठरले आहेत.

एमपीएससी परीक्षा क्रॅक करण्यासाठी कठीण नक्कीच आहे, परंतु अशक्य नाही. जे आवश्यक आहे ते म्हणजे उत्कृष्टतेकडे समर्पण आणि अभ्यास करण्याच्या आवश्यकतेसह आपण स्वत:ला वेळ देण्याची तयारी. वरील टिपांचे अनुसरण करा आणि आपण कोणत्याही स्पर्धात्मक परीक्षेत जागा मिळविण्यास सक्षम असाल.

MPSC राज्यसेवा परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यावर कोणत्या पदांसाठी पात्रता निर्माण होते?

एमपीएससीच्या जाहिरातींमध्ये रिक्त पदांची यादी, विविध पदांची पात्रता तपशीलवार पद्धतीने देण्यात येते.

उदा. एमपीएससी राज्य सेवा परीक्षा (प्रारंभिक/पूर्व) अधिसूचने मध्ये खालील पद सूचीबद्ध करण्यात आले होते,

पद:

उपसंचालक / प्रकल्प अधिकारी, गट -ए

पगार: ६७,७०० ते २,०८,७०० + महागाई भत्ता आणि इतर भत्ते.

विभाग कलेक्टर, ग्रुप अ –